آشنایی با ساز دهنی
نحوه چیدمان نت ها (Note Layout) در سازدهنی کروماتیک
ازمنظر تاریخی ، سازدهنی کروماتیک چندین دهه بعد از سازدهنی دیاتونیک 10 سوراخه (10Hole Diatonic) به وجود آمد . جالب است بدانید که اولین باری که تولید کنندگان سازدهنی تصمیم به استفاده از مکانیسم اسلاید (Slide) گرفتند ، آن را بر روی مدل های 10 سوراخه ای که مشابه سازدهنی دیاتونیک استاندارد به روش ریشتر (Richter Tuning) کوک شده بود به کار گرفتند .
این نوع سازدهنی 10 سوراخه نخستین بار توسط شرکت Hohner تحت عنوان مدل کروماتیک کخ یا کاچ (Koch Chromatic) عرضه شد و هنوز هم تولید می شود . این مدل در واقع یک سازدهنی کروماتیک واقعی نبود چرا که حتی با کمک گرفتن از اسلاید هم نمی شد تمام نت های گام کروماتیک را با آن اجرا کرد .
در سال های اخیر مدل دیگری هم به نام Slide Harp معرفی شده که به همین شیوه طراحی می شود اما بر روی برخی زبانه های آن دریچه های ویندسیور نصب شده است تا از نشتی هوای کمتری برخوردار باشد . این مدل چند سال پیش به بازار ایران نیز وارد شده بود .
مدتی بعد شرکت هونر تصمیم گرفت مکانیسم اسلاید را در سازدهنی های 12 سوراخه با کوک سولو (Solo Tuning) به کار گیرد و به این ترتیب بود که اولین سازدهنی کروماتیک واقعی طراحی و ساخته شد . کوک سولو همان طور که از نامش بر می آید ، برای نواختن سولوهای ملودیک طراحی شده است و بر خلاف کوک ریشتر ، تمام نت های گام ماژور را در هر سه یا چهار اکتاو سازدهنی در دسترس نوازنده قرار می دهد .
هر چند امروزه کوک های متنوع دیگری هم برای سازدهنی کروماتیک طراحی شده است ، ولی کوک سولو کماکان رایج ترین نوع کوک به کار رفته در سازدهنی های کروماتیک باقی مانده است .
گام و نت پایه در سازدهنی کروماتیک
در حال حاضر اغلب سازدهنی های کروماتیک به روش کوک سولو طراحی می شوند که با آن می توان نت های گام دیاتونیک و کروماتیک را در تمام اکتاوهای سازدهنی اجرا نمود .
Bb – A – G – F – E – D – Tenor C
در واقع نت پایه یک سازدهنی کروماتیک گام Bb یک پرده پایین تر از نت پایه در سازدهنی کروماتیک گام C می باشد و به همین ترتیب نت پایه در یک سازدهنی کروماتیک Tenor C یک اکتاو پایین تر از نت پایه در سازدهنی کروماتیک گام C قرار دارد .
پس از آشنایی با نوع کوک و گام سازدهنی کروماتیک ، به بررسی ویژگی های ساختمانی آن می پردازیم .
قطعه دهنی (Mouthpiece)
چگونگی تغییر نت ها به دنبال فشار دادن شستی / اسلاید به نحوه طراحی قطعه دهنی و مجموعه تیغه ها بر می گردد : همان طور که گفتیم ، در پشت هر سوراخ تعبیه شده در قطعه دهنی (Mouthpiece) دو جفت زبانه دمشی و مکشی وجود دارد که در حالت عادی (بدون فشار دادن شستی) یک جفت از آنها به وسیله اسلاید پوشیده شده است و نقشی در تولید صدا ندارد .
برای درک بهتر این مساله بهتر است یک سازدهنی کروماتیک را از نزدیک نگاه کنید و با فشار دادن اسلاید آن به طرف داخل ، به تغییری که در سوراخ های قابل مشاهده پدید می آید دقت نمایید . البته سازدهنی های کروماتیک از این لحاظ به دو شیوه متفاوت طراحی می شوند :
1- Straight Tuned : در این نوع سازدهنی کروماتیک تمام نت های گام C در بالا قرار دارند و نت های گام #C در پایین قرار می گیرند .
ویندسیور چیست؟
دریچه های ویندسیور (Windsaver Valves) که آنها را Breath Saver و گاهی به اختصار دریچه (Valve) یا ویندسیور (Windsaver) نیز می نامند، نوارهای کوچکی از جنس انعطاف پذیر و با قابلیت ارتجاعی هستند که بر روی صفحات زبانه دار (Reedplate) ساز دهنی کروماتیک و در سمت دیگر زبانه ها یا تیغه های فلزی (Reeds) ساز دهنی نصب می شوند.
در شکل زیر که یک ساز دهنی کروماتیک بدون درپوش را نشان می دهد می توانید ویندسیورها را به خوبی مشاهده نمایید که به شکل نوارهای سفیدرنگی در بین زبانه های فلزی قرار دارند.
نقش ویندسیور چیست؟
مهمترین وظیفه ویندسیور این است که تمام جریان هوای جاری در نفس نوازنده را به سمت آن زبانه فلزی خاصی که در حال نواخته شدن است هدایت نماید. برای توضیح بیشتر باید گفت زمانی که نوازنده هوا را به داخل یک سوراخ ساز دهنی کروماتیک که در برگیرنده دو زبانه دمشی (Blow Reed) و مکشی (Draw Reed) است می دمد ، موجب فعال شدن زبانه دمشی می شود. ولی در عین حال مقداری از این جریان هوا از اطراف زبانه مکشی عبور می کند که نقشی در به صدا درآوردن زبانه دمشی ندارد. در واقع این مقدار هوایی که از اطراف زبانه مکشی عبور می کند به هدر می رود و در اصطلاح نشت (Leak) می کند.
برگرفته از مجله سازدهنی (iranharmonica)
تدریس موسیقی در سدا, موسیقی سنتی
- Hits: 1671